1861-1963 Elyazmaları’nda Marx gerçekliğe, gerçeğin asli yapısına girerek kavramı oluşturan diyalektik söylemin talep ettiği yeni kategoriler oluşturur (Şekil 2) ve bu nedenle yeni hermenötik aletlere gereksinim duyar. Bizim açımızdan bu kategorilerin “gerekliliğini” keşfetmek, gerçekten Marx’ı anlamak, onun yöntemini, kategorilerinin içeriğini ve sırasını keşfetmektir. Bu, Latin Amerika filozofu ve ekonomistinin, Marx’ın yaptığı gibi, ‘benzersiz, orijinal gerçekliğimizin (gerçeklik ‘orijinaldir’, felsefe değil) gerektirdiği yeni kategorileri ‘geliştirmesini’ sağlayacaktır.
Sermaye kavramının ‘gelişimi’ ve kategorilerin ‘oluşumu’, öte yandan, gerçeklikle ilişki kuran bir süreçtir ki gerçekliğin kendisi de eşit derecede somut tarihsel bir süreçtir. Engels açık bir şekilde, ‘bir şeyin (Sache) kavramı (Begriff) ile gerçekliği (Wirklichkeit) iki asimptot çizgi gibi yan yana yürür, her zaman birbirine yaklaşır, ancak asla buluşmazlar’ diye yazar (Marx ve Engels 1975c: 457). Kavram ile gerçekliğin ve kavram ile fenomeninin, ‘görünümünün (Erscheinung)’ çakışmamasının ‘temel sonsuz bir sürecidir’ der aynı yazıda. 1861-63 Elyazmaları, Defterler VI-VIII‘den birkaç sayfayı ele alalım. Marx, öncelikle, ‘sezgi’ ile ‘kavram’ arasında ayrım yapar (Petty bir pasajında artı değerin doğasında var olan bir sezgiden (Ahnung) söz etse de bunu sadece rant biçiminde ele alır) (MECW. 31: 78-9). ‘Sezgi’ (Peirce’ın ‘şüphe’ veya ‘kaçırma/abdüksiyon’ kavramları gibi) bir belirsizlik, bir başlangıç ‘kavramıdır’ (kavramsallaştırma ya da bir kavramın oluşturulmasıdır).
‘Kavram’ bir açık betimlemedir, fakat aynı zamanda ‘yanlış’ bir kavrayış da olabilir (Fizyokratlar, ‘yanlış (falsch) bir kavrayıştan’, ‘yanlış betimlemeden (Vorstellung)’ veya bir ‘karışıklıktan’ yola çıkarak – burjuva politik ekonomisinin gerekli hatasını tanımlamak için Marx’ın tercih ettiği terim 10). Doğru ‘kavrama’ veya ‘kavram’ açıktır ve bunları oluşturan belirlemeler karışık değildir, ayırt edilebilir. ‘Sezgi’ belirsiz ve başlangıç niteliğindedir; yanlış bir kavram kafa karıştırıcıdır; doğru bir ‘kavram’ ise, iyi sınırlandırılmış belirlemelere sahiptir. İçerik oluşturucu bu tür belirlemeler ‘içeriği belirler’; ‘çeşitli nesnel bileşenler (gegenständliche Bestandtheile)’ (MECW.30: 352) kavramı geliştirmeye yarayan soyut belirlemelere 11 ayrılır. ‘Kavrama gelince, ‘genel soyut biçime’ (öz) yerleştirilebilir veya kendini (yüzeyde) ‘fenomenal bir biçim’ olarak gösterebilir. Kavram, ayrıca, saf ‘ampirik görünüşten (empirischer Schein)’ ayırılmalıdır (MECW.30: 402).
Bununla birlikte, ‘kategori’ ‘kavram’ değildir. ‘Kavram’ (kendi adına göre: rasyonel kavrayışın etkisi), evrensel içeriğe işaret eder ve hareket halindedir (bu kavramsallaştırılmış bir ‘bütündür’: örneğin sermaye); ‘kategoriler’ ise, kavramın bir momentini gösterir ve kavram, sistem, plan, diyalektik bir söylem sırasındaki yorumlayıcı bir enstrüman olarak ‘tipik anlayış’ tarafından oluşturulur (analitik bir momenttir; aksine, kavramsallaştırma diyalektiktir). Kavram, bütünsel ve diyalektik olarak hareketli belirlemeler yapısıyla ilişkiyi ifade eder; kategoriler ise, bir bütünün diğer parçalarıyla, diğer kategorilerle (bunlar bilimsel sistematik bir söylemin ‘parçalarıdır’) ilişkili anlamına gelir. Marx daha sonra ‘sezgilerden’ ‘kavrama’ geçer ve geliştirme sırasında ‘kategoriler’ oluşturur; yanlış, kafa karıştırıcı momentlerden, gerçekliğin talep ettiği sistematik düzende net ve farklı momentlere geçer. Buna ek olarak, kavramı ve kategorileri ‘isimlendirir’ (‘Bu hizmet […] soyut kategorilerin belirlenmesiyle, analizlerinde […] ayrımlarını verdiği vaftiz isimlerindeki daha büyük bir tutarlılıkla sınırlıdır’; MECW. 30: 353), ancak (burjuva politik ekonomisinden alınan) bu isimler sık sık çeşitlilik gösterir ve farklı anlamları vardır. Marx’ın düşüncesinde kavramsal ve kategorik semantik değişiklikler olarak içeriklerde ve isimlendirmelerde bir evrim vardır ve bu, çalışmamızda merkezi bir hipotez olacak. Örneğin, bu 1861-63 Elyazmaları’nda XV. Defter’e kadar ‘maliyet fiyatı’ kategorisi, çoğu durumda, ‘üretim fiyatı’ anlamına gelir. Dolayısıyla, Marx’ın kategorilerinin oluşumunda genetik bir evrim söz konusudur. O halde, metin, sürekli bir ‘epistemolojik hedefle’ çok dikkatli bir şekilde okunmalıdır, çünkü nominal, kavramsal ve kategorik düzeylerde homojen olmayan bir evrim vardır. Marx, yanlış ve kafa karıştırıcı isimlerden, mevcut burjuva politik ekonomisinin kavramları ve kategorilerinden başlayarak, bunları ayrıca (öncesi ve sonrasıyla) yeni bir sistematik düzene ve farklı düzeylerde bir yapıya (özün derinliği, görünüşün yüzeyselliği) yerleştirerek 1861-63 Elyazmaları’nın ‘laboratuvarında’ yeni kavramlar ve kategoriler için yeni isimler geliştirir. Yukarıda bahsettiklerimin hepsini Bölüm 9 ve 12’de dikkatli bir şekilde analiz edeceğim.
Notlar:
- İki belirleme birbirine karışmış ve karıştırılmıştır.
- ‘Belirlemelerin soyutlanması’ için Dussel (1985a: 49–51), ‘Kategorilerin düzeni’ için Dussel (1990:405–24) bakınız.
Kaynakça:
Marx ve Engels 1975c, Marx–Engels Selected Correspondence, Moscow: Progress.
MECW. 30, Marx–Engels Collected Works, Volume 30
MECW. 31, Marx–Engels Collected Works, Volume 31
Dussel, E. 1985a, La producción teórica de Marx. Un comentario a los ‘Grundrisse’, México: Siglo XXI.
Dussel, E. 1990, El Marx definitivo (1863–1882) yla liberación latinoamericana, México: Siglo XXI.
Çeviri: Köstebek Kolektif’in yayına hazırladığı Enrique Dussel’in ‘Bilinmeyen Marx’a Doğru, 1861-63 Elyazmaları Üzerine Bir Yorum‘ adlı kitabından Köstebek Kolektif tarafından yapıldı.
