Büyük devrimcilerin yaşamları boyunca, ezen sınıflar sürekli olarak onların peşine düşmüş, teorilerini en vahşi kötülükle, en öfkeli nefretle ve en vicdansız yalan ve iftira kampanyalarıyla karşılamışlardır. Ölümlerinden sonra, onları zararsız ikonlara dönüştürmek, deyim yerindeyse kanonlaştırmak ve ezilen sınıfların “tesellisi” için ve onları kandırmak amacıyla adlarını bir ölçüde kutsamak için girişimlerde bulunulurken, aynı zamanda devrimci teorinin özü çalınmakta, devrimci yönü köreltilmekte ve bayağılaştırılmaktadır. Bugün burjuvazi ve işçi hareketi içindeki oportünistler Marksizmin bu şekilde tahrif edilmesinde hemfikirdir. Bu teorinin devrimci yanını, devrimci ruhunu atlıyor, belirsizleştiriyor ya da çarpıtıyorlar. Burjuvazi için kabul edilebilir olanı ya da öyle görüneni ön plana çıkarır ve yüceltirler. Lenin, Devlet ve Devrim, 1917
Lenin’in cesedinin mumyalanarak Moskova’da halka sergilenmesinin üzerinden 100 yıl geçti; bu, Lenin’in sosyalist harekete gerçek katkısının sistematik olarak çarpıtılmasıyla el ele giden “kızıl” burjuvazinin grotesk bir jestiydi. Zaman değişti ve Rus devleti artık Lenin’i “kurucu babası” olarak görmüyor, bunun yerine onu İmparatorluğunun parçalanmasından kişisel olarak sorumlu tutuyor, eski Doğu Bloğunun birçok ülkesinde Lenin’in heykelleri “komünizmden arındırma”nın bir parçası olarak yıkılıyor. Bu nedenle, Lenin’in ölümünün yüzüncü yıldönümü büyük ölçekte pek de önemli bir olay olmayacaktır.
Ancak günümüzün kriz ve savaş dünyasında “komünizm” fikri, özellikle genç kuşaklar arasında, on yıllardır olduğundan daha popüler görünüyor. Dolayısıyla, kapitalizmin ötesinde bir dünyaya ihtiyaç olduğunu düşünenler için bu belirsiz yıldönümü, adı kaçınılmaz olarak “komünizm” fikriyle özdeşleşen adamı yeniden hatırlamak için bir fırsattır.
Lenin, kolektif örgütçü
Lenin, 1870 yılında Vladimir İlyiç Ulyanov olarak, bugün yukarı doğru hareket eden bir aile olarak tanımlanabilecek bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası bir serf ailesinden geliyordu ama üniversitede okumuş ve öğretmen olmuştu. Annesi de bir öğretmen olarak kalifiye olmasına rağmen zamanının çoğunu çocuk yetiştirmekle geçirdi. Lenin’in yedi kardeşi vardı ve bunlardan ikisi henüz bebekken öldü. Ebeveynlerinin liberal muhafazakâr görüşlerine rağmen, çocuklardan beşi sosyalist hareket içinde aktif olarak yer aldı. En büyük oğul Aleksandr Ulyanov üniversitedeyken Narodnaya Volya’ya katıldı – tutuklandı, bir suikast planlamakla suçlandı ve 1887’de Çarlık yetkilileri tarafından idam edildi. Bu, Lenin’in sosyalizme olan ilk ilgisinin doğrudan motivasyonu olsun ya da olmasın, takip eden iki yıl boyunca yerel kütüphaneleri radikal kitaplar için karıştırdı, Nikolay Çernişevski’nin eserlerine ve sonunda Karl Marx’ın Kapital’ine giden yolu buldu ve kısa süre sonra Narodnik ve Marksist çalışma çevreleriyle temasa geçti.
O dönemde Rusya’daki sosyalist hareket, İmparatorluğun dört bir yanına yayılmış devrimci hücreler ve çalışma çevrelerinden oluşan siyasi olarak heterojen bir ağdan oluşuyordu. Lenin, diğerlerinin yanı sıra Georgi Plehanov ve Vera Zasulich tarafından canlandırılan Emeğin Kurtuluşu grubunun Marksist fikirlerine özellikle ilgi duyuyordu. Lenin 1895’te kendi İşçi Sınıfının Kurtuluşu için Mücadele Birliği’ni kurdu ve kısa süre sonra tutuklandı. Hapishanede ve sürgünde, Narodnik fikirlerin sosyalist hareket içindeki cazibesini (Sosyalist Devrimci Parti’nin veya SR’lerin kurulmasıyla devam edecek olan) çürütmek için ekonomik sorunu inceledi. Aşağıdaki sonuçlara ulaştı:
- Kapitalist toplumsal ilişkiler artık Rusya’yı etkisi altına almıştı;
- sayıca daha fazla olan köylülük değil, işçi sınıfı gelecekteki devrimin öncü gücü olacaktı;
- Bu devrim hem sosyalist (sınıf sistemini yok etmeyi amaçlayan kapitalist sınıfa karşı mücadele) hem de demokratik (siyasi özgürlüğü kazanmayı amaçlayan mutlakiyetçiliğe karşı mücadele) görevleri birleştirecekti;
- Rusya’nın dört bir yanına dağılmış devrimciler, önlerindeki görevlerle yüzleşebilmek için tek bir birleşik partide bir araya gelmeliydi.
Lenin sosyalist hareketin birleşmesi konusunda yalnız değildi ve 1898’de Minsk’te Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi’nin (RSDİP) Birinci Kongresi toplandı. Ancak, polis baskısı ve iç çekişmeler nedeniyle, yeni RSDİP esas olarak sadece ismen var oldu. Lenin’in revizyonizm ve ekonomizme yönelik suçlamaları, Iskra’yı merkezi bir parti organı haline getirme girişimleri, 1902’de Ne Yapmalı? kitabının yayınlanması, hepsi bu bağlamda anlaşılmalıdır. O dönemde Lenin, Rusya’da yükselen sınıf hareketine müdahale edebilecek, siyasi ve örgütsel olarak tutarlı bir parti kurmak için profesyonel devrimcilerden oluşan son derece merkezi bir örgütlenmede ısrar ediyordu. Bu partiyi kurma mücadelesi sırasında Lenin, o zamana kadarki müttefiklerinden bazılarıyla ters düşecek ve RSDİP’nin 1903’teki İkinci Kongresi’nde, parti üyesini neyin oluşturduğu gibi önemsiz görünen bir tanım üzerinde iki parti fraksiyonu -Bolşevikler ve Menşevikler- ortaya çıkacaktır. Ancak bunun arkasında, 1905 devriminde ortaya çıkan gerçek siyasi farklılıklar vardı.
Lenin, devrimci enternasyonalist
1905 olayları yeterince masum bir şekilde başladı: Ortodoks rahipken polis ajanı olan Peder Gapon’un önderliğinde, Çar’a bir dilekçe vermek isteyen işçi ve köylülerin barışçıl gösterileriydi. Bunun yerine tüfek ateşiyle karşılaştılar. Bunun ardından yaşanan katliam Rus İmparatorluğu genelinde halkın hayal gücünü ele geçirerek protestoları, grevleri, ayaklanmaları ve tabii ki işçi konseylerinin (sovyetler) kurulmasını tetikledi. 1905, işçi sınıfının sesi olmaya çalışan tüm örgütler için ateşle imtihandı.
Lenin 1905 devrimi patlak verdiğinde sürgündeydi, ancak olayları yakından takip ederken aynı zamanda 1789, 1848 ve 1871 devrimlerini de fikir edinmek için inceledi. Rus İmparatorluğu’nun sokaklarında ve fabrikalarında grevin genişletilmesi, işçilerin silahlanması ve askerlerin hükümete karşı cephe alması çağrısında bulunan Bolşevik yoldaşlarına tavsiyeler gönderdi. Çarın, Duma’nın (parlamento) kurulmasının yanı sıra ifade ve örgütlenme özgürlüğü vaat eden Ekim Manifestosu‘nu ilan etmesinin ardından Lenin Rusya’ya geri döndü. Artık partinin yeni ortaya çıkan işçi sınıfı unsurlarına açılması gerektiğinin farkındaydı ve partiyi demokratik merkeziyetçilik temelinde dönüştürmek için mücadele etti, tüm üst düzey organların seçilmiş, hesap verebilir ve geri çağırmaya tabi olmasını sağladı. Bolşevikler ve Menşevikler teknik olarak hala aynı partinin parçasıydı, ancak Duma seçimleri ayrılığın derinliğini ortaya koymaya başladı. Bolşevikler bir ayaklanma ve “proletarya ve köylülüğün devrimci-demokratik diktatörlüğünün” kurulması çağrısında bulunurken, Plehanov ve Pavel Axelrod gibi önde gelen Menşevikler artık burjuvazinin ilerici unsurlarıyla (Anayasal Demokrat Parti ya da Kadetler gibi) parlamenter bir ittifak öneriyorlardı.
Bu devrimci coşku döneminde Bolşevikler kendilerini dinamik bir örgüt olarak kabul ettirdiler ve 1907’de çoğunluğu işçi olan 40.000’den fazla üyeye sahip oldular. Lenin, 1902 tarihli meşhur broşüründe formüle edilen taktiklerin, siyasi ve örgütsel tutarlılığın temelini oluşturmasına rağmen, artık modasının geçtiğini belirtmiştir. Çarın tüm liberal reformları tersine çevirerek serbest bıraktığı karşı-devrim dönemi de yeni sorunlar yarattı. Kitlesel tutuklamalar RSDİP’yi parçaladı ve hizipçiliğin artmasına katkıda bulundu. Lenin yeniden sürgüne gitmek zorunda kaldı ve burada parti örgütlenmesi (Axelrod ve Menşevik tasfiyecilere karşı), Marksist ortodoksluk (Alexander Bogdanov’a ve Bolşevikler arasında Maksizm’in etkisine karşı) ve ulusların kendi kaderini tayin hakkı (Rosa Luxemburg ve Polonya, Alman ve Rus partilerindeki takipçilerine karşı) üzerine polemiklere girdi.
Rusya’da işçi sınıfı hareketinin kademeli olarak canlanması Birinci Dünya Savaşı’nın patlak vermesiyle sekteye uğradı. Lenin’in odağı artık uluslararası sahneye kaymıştı – İkinci Enternasyonal’in çöküşünün ve ihanetinin nedenlerini anlamaya ve kapitalist emperyalizmin doğasını açıklamaya çalışıyordu. Zimmerwald ve Kienthal konferanslarında, savaşa karşı enternasyonalist muhalefetin kilit figürü olarak ortaya çıktı ve devrimcilerin Üçüncü Enternasyonal’de yeniden bir araya gelmesi için mücadele etti. Şubat Devrimi’nin patlak vermesi Rusya’ya dönmesini sağladı ve perspektiflerini doğruladı.
Lenin, Rus İmparatorluğu’nun dört bir yanında yeniden filizlenmeye başlayan sovyetlerin, işçi sınıfının iktidarı ele geçirmesine olanak sağlayabileceği ve daha ileri Batı’daki devrimlerle bağlantı kurarak sosyalizmi gündeme getirebileceği sonucuna vardı. Ayaklanma çağrılarına başlangıçta parti içindeki bazı kesimler karşı çıksa da Bolşevik taban tarafından coşkuyla benimsendi. Bolşeviklerin sayısı giderek artıyordu, artık 200.000 kişilik bir partiydiler, “tüm iktidar sovyetlere” ajitasyonu yapıyorlardı ve giderek hareket içinde önde gelen bir siyasi güç haline geliyorlardı. Ekim Devrimi’nin patlak vermesi, dünya çapında devrimci bir dalganın başlangıcına işaret ediyordu.
Lenin, hükümet başkanı
İkinci Tüm Rusya Sovyetleri Kongresi, çalkantılı görüşmelerin ardından iktidarın kendisine devredilmesini onayladı, yeni bir Merkez Yürütme Komitesi (VTsIK) seçti ve onu bir Halk Komiserleri Konseyi (Sovnarkom) kurmakla görevlendirdi. Lenin bu yeni organın başkanı olarak seçildi. Bolşevikler kendilerini Rus Komünist Partisi olarak yeniden örgütlediler ve Üçüncü Enternasyonal’in kurulması için hazırlıklara başladılar. Ekim’den sonraki ilk altı ay içinde sovyet ilkesi tüm Rusya’ya yayıldı ve işçiler ve köylüler sömürü ve baskı sistemini alaşağı etmeye başladı. Takip edilecek bir plan yoktu – en yakın tarihsel emsal olan Paris Komünü vahşice bastırılmadan önce sadece 72 gün sürmüştü. Ancak başlangıçtaki devrimci coşku nesnel gerçekliği gizleyemedi. İşçilerin devraldığı Rusya kıtlık ve salgın hastalıklarla boğuşuyor, savaş ve devrim yıllarının ardından ekonomisi paramparça oluyordu. Sadece bu da değil, başka yerlerde başarılı devrimlerin yokluğunda, emperyalist müdahale artık ufuktaydı.
Mart 1918’deki Brest-Litovsk Antlaşması ilk önemli geri çekilme oldu. Lenin’in de belirttiği gibi, Petrograd’a girmelerine sadece haftalar kalan Alman birliklerinin ilerleyişi, anlaşmayı imzalamaktan başka seçenek bırakmıyordu. Yine de bu karar parti içinde yaygın bir muhalefete yol açtı ve (sovyet iktidarını desteklemekle birlikte ancak İkinci Tüm Rusya Sovyetler Kongresi tarafından sovyet iktidarı kabul edildikten sonra ana partilerinden ayrılan) Sol SR’lerle bir anlaşmazlığa neden oldu. Sol SR’ler Sovnarkom’dan çekildi ve Almanya ile savaşı yeniden başlatmayı amaçlayan bir ayaklanma düzenledi. Lenin’in Sovyet Hükümetinin Acil Görevleri adlı broşürü düşüncesinde bir dönüm noktasıydı – böylesine vahim bir durumla karşı karşıyayken, görev artık “manevra yapmak, geri çekilmek, beklemek, yavaş yavaş inşa etmek, acımasızca sıkılaştırmak, titizlikle disipline etmek, gevşekliği ezmek” idi. Ağustos 1918’de Lenin bir fabrika toplantısında konuşma yaptıktan sonra, kısa süre önce feshedilen Kurucu Meclis’in bir destekçisi tarafından vuruldu. Lenin’in ölmek üzere olduğu anlaşılırken, Sovnarkom Beyaz Teröre Kızıl Terörle karşılık vermeye karar verdi.
Almanya ile barışın, Rus Devriminin izolasyonu başka yerlerdeki devrimler tarafından kırılana kadar bir “nefes alma alanı” sağlayacağı umudu kısa ömürlü oldu. Çekoslovak Lejyonunun isyanı, Müttefiklerin Kuzey’e müdahalesi, Kolçak, Wrangel ve Denikin’in Beyaz ordularının fetihleri, hepsi uzun ve kanlı bir iç savaşın habercisiydi. 1920’ye gelindiğinde Sovyet iktidarına yönelik başlıca iç tehditler yenilgiye uğratılmış, kısa bir süre için yeni bir “barışçıl inşa” dönemi için umutlar doğmuş, ancak Polonya ve Ukrayna saldırıları bir başka savaşı tetiklemiştir. O yıllarda Sovyet Rusya bir kuşatma zihniyetini benimsedi – Kızıl Ordu eski Çarlık memurları tarafından yönetilen bir asker yığını haline geldi, rakip siyasi eğilimler Çeka tarafından bastırıldı, sanayide tek adam yönetimi getirildi ve kırsal kesimde tahıllara el konuldu. Bu arada, yeni Üçüncü Enternasyonal giderek Rus diplomasisinin çıkarlarının egemenliğine giriyordu. Rusya dışındaki devrimlerin başarısızlığına tepki olarak, Batı’da sosyal demokrasiye ve Doğu’da milliyetçi hareketlere yakınlaşmaya başladı.
Parti içinde, gidilen yönle ilgili endişelerini dile getiren çeşitli muhalefetler ortaya çıkıyordu (Kommunist dergisi, Demokratik Merkeziyetçilik Grubu, Askeri Muhalefet, İşçi Muhalefeti, İşçi Grubu). Buna karşılık Lenin, devrimcilerin sadece nasıl ilerleyeceklerini değil, aynı zamanda nasıl geri çekileceklerini de öğrenmeleri gerektiğini vurguladı. Bazı önerilerini kabul etmeye çalışsa da bu gruplara karşı çıktı. Ancak parti liderliğinin bazı aşırılıklarına da karşı çıktı (örneğin emeğin militarizasyonu konusunda Troçki ve Gürcistan konusunda Stalin). Nihayetinde ve büyük zorluklara rağmen Sovyet Rusya’nın varlığı güvence altına alındı, ancak bunun büyük bir bedeli vardı: Sovyet karakterini yavaş yavaş kaybetmesi. Savaş ve baskı koşulları işçi demokrasisinin altını oydu. Yerel sovyetler toplanamadı ve toplandıklarında da çoğunlukla yukarıdan gelen kararları onaylamak için toplandılar. Sovnarkom, yetkisini sovyetlerden alan bir organ olmak yerine, sovyetler üzerinde bir güç haline geldi. 1921’deki Kronstadt ayaklanması bu gelişmenin bir belirtisiydi. Trajik bir şekilde bastırılmasını, Lenin’in bir başka gerekli geri çekilme olarak gördüğü Yeni Ekonomik Politika’nın (NEP) uygulamaya konması izledi. Savaş ekonomisini piyasa güçlerine açmanın, yıllarca süren kargaşanın yarattığı ekonomik sarsıntıyı gidermesi ve işçi sınıfı tabanını yeniden inşa etmeye yardımcı olması gerekiyordu.
Lenin’in son yazılarında, devrimin kaydettiği ilerlemenin yetersizliği ve yarattığı kurumların yetersizliği karşısında bir dehşet duygusu vardır. Bürokratik çürümeye alternatif olarak daha fazla işçiyi sistemin işleyişine çekmek için çeşitli idari reformlar önerdi. Ancak 1922’de iki felç geçiren Lenin kötürüm kalmıştı. Artık sorguladığı devlet aygıtının ev hapsine varan yoğun gözetimi altında, son isteklerini bir sekretere dikte etmekten başka bir şey yapamıyordu. Mart 1923’te geçirdiği üçüncü felç aktif siyasi yaşamına son verdi ve 21 Ocak 1924’te komaya girerek hayata veda etti.
Leninizm
Lenin’in burada sadece özetlenen biyografisi karmaşık bir tablo çizmektedir: devrimci dalgaya binmiş, ancak çöküşe geçtiğinde onunla birlikte düşmüştür. Düşüş şekli ve bir birey olarak neyi farklı yapabileceği, Rus Devrimi ilgi konusu olmaya devam ettiği sürece tartışma konusu olacaktır. Ancak bu hikayenin sadece yarısıdır. Sovyet iktidarı bir parti devletine dönüştürüldüğünde, ki bu Lenin ölüm döşeğindeyken tamamlanmış bir gerçekti, ona kimin liderlik edeceğine dair mücadele başlamıştı.
Daha önce “Leninizm” terimi günlük dilde kullanılırken, şimdi onu resmi bir ideoloji haline getirme çabası vardı ve Stalin’in Leninizmin Temelleri (1924) ve Zinovyev’in Leninizm Çalışmasına Giriş (1925) gibi broşürlerde rakip yorumlar ortaya çıkıyordu. Daha Mart 1923’te, parti içinde ve dışında “Leninizmi” teşvik etmek amacıyla Kamenev tarafından yönetilen bir Lenin Enstitüsü kuruldu. Stalin-Zinovyev-Kamenev üçlüsü, sözde “Lenin Levy” aracılığıyla, partiyi Troçki’ye karşı hizip mücadelelerinde daha kolay manipüle edebilecekleri yaklaşık yarım milyon deneyimsiz üyeyle doldurdular. 1924’te Üçüncü Enternasyonal’in Beşinci Kongresi gerçekleşti – Lenin’in tamamen katılmadığı ilk kongre. Kongre, “sağ kanat tehlikelerine” ve “aşırı sol sapmalara” karşı Üçüncü Enternasyonal partilerinin “Marksizm-Leninizm” ruhu içinde “Bolşevikleştirilmesi” çağrısında bulundu. Troçki, Luxemburg, Amadeo Bordiga, Herman Gorter ve Anton Pannekoek gibi isimlerle ilgili olarak Komünist Partilerin Bolşevikleştirilmesi Üzerine Tezler‘de (1925) şöyle deniyordu “Bu siyasi liderler Leninizme ne kadar yakın dururlarsa, Leninizmle örtüşmedikleri yönlerdeki görüşleri de o kadar tehlikelidir”. 1926 yılında Moskova’da, dünyanın dört bir yanından gelen parti kadrolarına “Bolşevikleştirme” sanatını öğretmek üzere bir Lenin Okulu kuruldu.
Bolşevikleşme… Marksizm-Leninizmin (ya da başka bir deyişle emperyalizm döneminde ve proleter devrim çağında Marksizmin) nihai ideolojik zaferi anlamına gelir… Lenin’in ölümü, Komünist Enternasyonal’in tüm seksiyonlarında Marksizm-Leninizm teorisinin propagandasına, Rusya Komünist Partisi’nde olduğu kadar büyük bir ivme kazandırmalıdır. KE ve Seksiyonlarının Propaganda Faaliyetleri Üzerine Beşinci Komintern Kongresi Tezleri, Temmuz 1924
Manevralar ve ihraçlar yoluyla Üçüncü Enternasyonal partileri Moskova’nın sadık sözcülerine dönüştürüldü. 1928’de Stalin iktidar mücadelesinden galip çıktı ve “tek ülkede sosyalizm” teorisi, beş yıllık planların uygulamaya konulmasıyla devlet politikası haline geldi. Siyasi düşmanlarını ve hatta eski müttefiklerini, aralarında pek çok eski Bolşevik’in de bulunduğu Büyük Temizlik’te fiziksel olarak yok ederek 1930’larda darbesini indirdi. “Marksizm-Leninizm” ideolojisi propaganda ve askeri güç yoluyla dünyanın dört bir yanına ihraç edildi ve özellikle devlet kontrolü, kolektifleştirme ve sanayileşmenin hızlı kapitalist kalkınmanın araçları olarak hizmet edebileceği az gelişmiş bölgelerde (bunların başında Çin geliyordu) yankı buldu. Stalin’in 1953’te ölümünün ardından, Moskova’daki egemen sınıf resmi “Stalinizmden arındırma” ve “Leninizme dönüş” ile kendini temize çıkarmaya çalıştı, ancak Çin ve Arnavutluk gibi yerlerde bu “revizyonizm” olarak kınandı. Her iki durumda da, hem Doğu hem de Batı’daki resmi anlatı o zamandan beri çeşitli “halk cumhuriyetlerinin” ve sözde “sosyalist devletlerin” şu ya da bu şekilde Lenin’in mirası olduğunu savunmaktadır. Bu yorum sadece liberalleri ve muhafazakarları, Stalinistleri ve Maoistleri değil, aynı zamanda birçok anarşisti ve konseyciyi de birleştiren tek şeydir.
Bununla birlikte, her zaman Lenin’in Rusya’sı ile Stalin’in Rusya’sı arasında bir ayrım olduğunu vurgulayan bazı eğilimler de vardır. Bunlardan en ünlüsü, sürgündeki Troçki ve takipçileridir; bunlar Stalinizmde henüz karşı devrimi değil, yalnızca Thermidorcu bir gericiliği görmüşlerdir. Daha az bilinen ama daha kritik olanı ise İtalyan Komünist Solu’ndaki öncüllerimizdir.
Bizim “Leninizmimiz” ve Onlarınki
Eğilimimiz sıklıkla ya fazla “Leninist” olmakla ya da yeterince “Leninist” olmamakla suçlanmıştır. Bugün bu etiketi kullanmama eğilimindeyiz – netlikten ziyade kafa karışıklığı yaratıyor. Lenin’in devrimin yalıtılması bağlamında savunduğu uzlaşmalar, hem Lenin’in aleyhtarları hem de onun epigonları tarafından “Leninizm” adına en hevesle başvurulan uzlaşmalardır. Bu sonuncular, uzlaşmanın nesnel gerçeklik tarafından zorlanabileceği gerçeğini, uzlaşmayı başlangıç noktası olarak alan bir siyasi programla karıştırmaktadır. İkinci Dünya Savaşı’nın ortasında, Kuzey İtalya’daki fabrikalarda sınıf mücadelesi yeniden canlanırken Enternasyonalist Komünist Parti’yi henüz kurmuş olan seleflerimiz, bunu farklı görüyorlardı:
Bizi en çok büyüleyen ve düşüncelerimizi harekete geçiren Lenin, ilk proleter devletin başında, yaklaşmakta olduğunu öngördüğü yeni bir devrimci dalganın beklentisiyle, vahşi bir düşman olan burjuva dünyasının tuzakları arasında ustaca manevralar yapan taktisyen Lenin değildir – yine de önemli bir figürdür. O NEP’in Lenin’i, Rus kapitalizminin hala hayatta kalan güçleriyle uzlaşmanın Lenin’i de değildir; bu, onun her zaman acı verici bir geri çekilme, devrim yürüyüşünde bir duraklama olarak gördüğü ustaca ve çok tehlikeli bir çaredir. Lenin, bizim Lenin’imiz, bugünkü durumun Lenin’i, Nisan Tezleri’nin ve Ekim ayaklanmasının Lenin’idir. Ve bir teorisyen, politikacı ve lider olarak yaşamının bu anında, ölümünden yirmi yıl sonra onu hatırlamaktan büyük mutluluk duyuyoruz. Lenin Oggi, Prometeo, 1 Şubat 1944
“Bizim” Lenin’imiz üç noktada özetlenebilir ve bu noktalar aynı zamanda onun deneyimini hangi noktalarda eleştirel bir şekilde geliştirdiğimizi de gösterir.
Parti: Lenin sınıf mücadelesine öncülük edecek bir siyasi örgütlenmenin gerekliliği üzerinde ısrarla durmuştur. Bolşevikler genellikle homojen, dogmatik bir parti olarak tasvir edilmiştir, ancak bu Stalinist bir efsanedir. Zaman içinde evrim geçiren, değişen koşullara her zaman yanıt veren bir örgüttü.
Sovyetler: Daha 1905’te Lenin hem partinin hem de sovyetlerin yaklaşan devrimde gerekli bir rol oynayacağını düşünüyordu. Bu düşünceyi 1917’de daha da geliştirdi. Lenin, Sovyet Rusya’yı bir “işçi devleti” yapan şeyin bu sovyet iktidarının varlığı olduğunu en iyi şekilde anlamıştı.
Enternasyonalizm: Lenin sosyalist bir devrimin uluslararası sonuçlarını anlamış ve işçi hareketi içindeki şovenist, milliyetçi ve sosyal-yurtsever eğilimlere karşı mücadele etmiştir. Kapitalizmin yeni bir emperyalist çağa girdiği ve emperyalist savaşa ancak sosyalizm için devrimci sınıf mücadelesi yoluyla karşı konulabileceği konusunda açıktı.
Lenin etkili bir parti lideri oldu, ancak günün sonunda o da diğerleri gibi bir parti üyesiydi. Eleştirilerle karşılaştı, bazen kendini azınlıkta buldu ve görüşlerini kabul ettirmek için mücadele etmek zorunda kaldı. 1906’da Bolşeviklere katılan genç bir militan olan Gavril Miasnikov, partinin kuruluşundan 1921’e kadarki yaşamını şu sözlerle anlatır:
Bolşevikler eleştiriden, karşı eleştiriden ya da bunların sonuçlarından korkmuyorlardı. Kahrolsun tüm ikonlar! Kongrelerde, konferanslarda, yerel ya da merkezi komitelerde eleştiri yasağı yoktur. Tam tersine! Bolşevikler, azınlıkların partinin kurumlarına yönelik metinleri yayınlama hakkını kapsamlı bir şekilde koruma cesaretine sahipti ve böylece mücadeleyi güçlendirmeye, onu her türlü şarlatanlıktan, her türlü dedikodudan ve her türlü skandaldan uzak ve temiz tutmaya, onu inançların mücadelesine uygun bir düzeye yerleştirmeye çalıştılar. … 1905 ve 1917 yılları arasında bu Bolşevik pratik üç devrimin potasından geçti. Partinin iç yapısı devrimin canlı güçlerine sıkı sıkıya bağlıydı ve bu da dünyanın gördüğü en büyük ve en görkemli zaferlere yol açtı. Miasnikov, The Latest Deception [Son Aldatma], 1930
Ekim’in öncülü her zaman devrimin Rusya’nın sınırları dışına nispeten hızlı bir şekilde yayılmasıydı. Ekonomik olarak geri kalmış bir devrimci kale, başka yerlerdeki işçi sınıfı için ilham kaynağı olmaktan başka bir şey yapamazdı:
Sovyet iktidarı, bürokrasisi, polisi ve düzenli ordusu olmayan yeni bir devlet türüdür… Rusya’da bu daha yeni başladı ve kötü başladı. … Avrupalı işçilere tam olarak neyi hedeflediğimizi, nasıl hedeflediğimizi ve bunun nasıl anlaşılması gerektiğini göstermeliyiz; bu onları sosyalizme nasıl ulaşılacağı sorusuyla yüz yüze getirecektir. Kendi gözleriyle görmeliler – Ruslar yapmaya değer bir şeye başladılar; eğer onlar kötü yapıyorlarsa biz daha iyisini yapmalıyız. … Avrupalı işçilerin bu yola girdikten sonra yardım edebileceklerinden eminiz. Bizim yaptığımızı yapacaklar, ama daha iyisini yapacaklar ve ağırlık merkezi biçimsel bakış açısından somut koşullara kayacaktır. Lenin, Programın Gözden Geçirilmesi ve Partinin Adının Değiştirilmesi Hakkında Rapor, 8 Mart 1918
Rus Devrimi’nin trajedisi, bu yardımın hiçbir zaman gelmemiş olmasıydı. Bu koşullarda, Rus Komünist Partisi, Üçüncü Enternasyonal ve Sovyet Rusya’nın kendisi, giderek artan bir şekilde acil ve geçici nitelikte politikalar benimsemeye başladı.
Bolşevikler, tarihsel imkanlar dahilinde gerçek bir devrimci partinin yapabileceği her şeyi yapabileceklerini gösterdiler. Mucizeler gerçekleştirmeleri beklenmemektedir. Dünya savaşından bitkin düşmüş, emperyalizm tarafından boğulmuş, uluslararası proletaryanın ihanetine uğramış, yalıtılmış bir ülkede örnek ve kusursuz bir proleter devrimi mucize olurdu. … Bu anlamda onlarınki, siyasi iktidarın fethi ve sosyalizmin gerçekleştirilmesi sorununun pratik olarak yerleştirilmesiyle uluslararası proletaryanın başında yürümüş olmanın ve tüm dünyada sermaye ile emek arasındaki hesabın görülmesini güçlü bir şekilde ilerletmiş olmanın ölümsüz tarihsel hizmetidir. Rusya’da bu sorun yalnızca ortaya konabilirdi. Rusya’da çözülemezdi. Ve bu anlamda gelecek her yerde “Bolşevizm “e aittir. Luxemburg, Rus Devrimi, 1918
Devrimci sürecin yozlaşmasının tohumları en başından beri atılmıştı. Mart 1918’e gelindiğinde Bolşevikler Sovnarkom’da temsil edilen tek partiydi ve sonraki birkaç yıl boyunca VTsIK üzerinde (bazen seçimlerde hile yaparak) giderek artan bir hakimiyet kurarken, yerel sovyetlerin içi boşaldı. Gerçekte Bolşevikler tek iktidar partisi haline geldi ve parti ile devlet arasındaki ayrım giderek ortadan kalktı. Lenin 1922’de parti mekanizmasının hükümet mekanizmasından ayrılması gerektiğini kabul etti, ancak önerdiği çareler hiçbir zaman gerçeğe dönüşmedi ve zaten artık çok geç kalınmıştı – sadece sovyet iktidarının yeniden canlanması işleri tersine çevirebilirdi, ancak bu da devrimci dalganın yeniden canlanmasını gerektirecekti. Durumu açıklamak için yeni ideolojik gerekçeler üretiliyordu (Lenin artık proletarya diktatörlüğünün sınıfın tamamı tarafından değil, yalnızca öncüsü, yani parti tarafından uygulanabileceğini savunuyordu; Troçki daha sonra Sovyet Rusya’yı bir “işçi devleti” yapan şeyin kamulaştırılmış mülkiyet olduğu sonucuna vardı). Bu arada, parti demokrasisi iç savaş döneminde önemli ölçüde zarar görmüştü, ancak Mart 1921’de hiziplerin yasaklanması bile onu hemen ortadan kaldırmadı. Ancak sonraki birkaç yıl içinde Politbüro ve Parti Sekreterliği, Parti Kongresi’nin ve hatta Merkez Komitesi’nin otoritesini zayıflatarak kendi başlarına birer güç haline geldiler. Bu da iktidarın esasen Stalin ve kliğinin elinde merkezileştiği bir durum yarattı.
Bunun ışığında, geleceğin enternasyonalinin bekleyen bir hükümet olamayacağında ısrar ediyoruz. Yeni toplumu, mücadelesi sırasında yarattığı -işçi konseyleri gibi- kolektif iktidar organları aracılığıyla inşa edecek olan, genel olarak işçi sınıfıdır. Enternasyonal daha geniş hareket için bir rehber olmalıdır ve bu anlamda kolektif iktidar organları içinde bir ses kazanmayı ve etki yaratmayı amaçlar, ancak Bolşeviklerin yaptığı gibi kendini bu organların yerine koyamaz ya da kendini onların içinde eritemez. Bunu yapmak, kaderini devrimci kaleye bağlamak ve devrimci kalenin kapitalist güçlere yenik düşmesi halinde küresel hareket için devrimci bir referans noktası olmaktan çıkmak anlamına gelecektir.
Bugün büyük önem taşıyan bir başka tartışma noktası da Lenin’in ulusal kendi kaderini tayin hakkını savunmasıdır. Bu genellikle soyut olarak ulusal kendi kaderini tayin hakkını desteklediği şeklinde yorumlanmıştır. Ancak Lenin, gerici amaçlara hizmet ettiğini düşündüğü durumlarda ulusal kendi kaderini tayin hakkına karşı çıkmış ve sorunu şu şekilde ortaya koymuştur:
Ezen ulusların sosyal-demokratları ezilen ulusların ayrılma hakkına sahip olmasını talep etmelidir, aksi takdirde uluslar için eşit hakların ve uluslararası işçi sınıfı dayanışmasının tanınması aslında sadece boş bir laf kalabalığı, düpedüz ikiyüzlülük olacaktır. Öte yandan, ezilen ulusların Sosyal-Demokratları, ezilen ulusların işçilerinin ezen ulusların işçileriyle birleşmesine ve kaynaşmasına birinci derecede önem vermelidir; aksi takdirde bu Sosyal-Demokratlar istemeden kendi ulusal burjuvazilerinin müttefiki haline geleceklerdir. Lenin, Devrimci Proletarya ve Ulusların Kendi Kaderini Tayin Hakkı, 1915
İkinci koşul, yozlaşmakta olan Üçüncü Enternasyonal’den “birleşik” ve “halk” cepheleri fikrini devralan ve ulusal burjuvaziyle ittifaklarda hiçbir sorun görmeyen birçok sözde “Leninist” tarafından genellikle unutulmaktadır. Kendi payımıza, Lenin’in zamanından beri her ulusal savaşın kaçınılmaz olarak emperyalist rekabetle nasıl iç içe geçtiğini gördük. Lenin, ulusal savaşların emperyalist savaşlara dönüşebileceğini bilmesine rağmen, emperyalist çağda hala mümkün olduğunu savunmuşsa da, kapitalizmin gelişimi Luxemburg ve yoldaşlarını haklı çıkarmıştır:
Bu sınırsız emperyalizm çağında artık ulusal savaşlar olamaz. Ulusal çıkarlar, emekçi kitleleri, can düşmanları olan emperyalizme yaranmak için kandırmaktan başka bir işe yaramamaktadır. … Egemen sınıfları büyük uluslardaki sınıf yoldaşlarının uzantıları ve aksesuarları olan küçük uluslar, büyük güçler tarafından oynanan emperyalist oyunda yalnızca piyonlardır. Onlar da tıpkı emekçi kitleler gibi savaş sırasında araç olarak kötüye kullanılıyorlar ve savaştan sonra kapitalist çıkarlara kurban edilecekler. Luxemburg, Ya Da, 1916
Her zaman tekrarladığımız gibi, Rus Devrimi kopyalanacak bir model değil, öğrenilecek bir derstir. Sonunda doğurduğu parti-devleti, işçi sınıfı hareketinin bugüne kadar toparlanamadığı bir miras bırakmıştır. Ve karşı-devrim karşısında, Lenin de dahil olmak üzere, katılımcılarından çok azı bütünlüğünü zarar görmeden koruyabildi. Ancak bir kez daha ölümcül bir savaşa sürüklendiğimiz bir dönemde, kâr hırsının hasta ettiği bir gezegende, Lenin’in bugün bırakabileceği en iyi miras, bir zamanlar Rusya dışındaki işçilerin ve devrimcilerin yapmasını umduğu gibi, gelecek nesillerin de “daha iyisini yapması” olacaktır.
Dyjbas
Communist Workers’ Organisation, Aralık 2023
Kaynak: Lenin ve Leninism, www.leftcom.org
